Ջրհեղեղ
Ջրհեղեղները կարող են առաջանալ.
– երկարատեւ առատ տեղումներից.
– սառցադաշտերի եւ ձյան հալոցքի ժամանակ մեծածավալ եւ կենտրոնացված ջրի հոսքից.
– ջրամբարների փլուզումներից.
– հիդրոկայանների պատնեշների ճեղքումից.
– ծովային փոթորիկներից.
– ցունամիներից.
– երկրի մակերեւույթ ստորգետնյա ջրերի հանկարծակի ելքից:
Ի՞նչ անել մինչեւ ջրհեղեղը
– Միշտ պատրաստ ունեցեք աղետի կապոց:
– Պատրաստեք ավազով լցված պարկեր:
– Մաքրեք կոյուղին:
– Պահեստավորեք խմելու ջրի եւ սննդի պաշար (մի քանի օրվա համար):
– Հետեւեք ջրաօդերեւութաբանական ազդարարման նշաններին:
– Կապիտալ շինարարություն կազմակերպեք միայն պետական համապատասխան մարմինների թույլտվությամբ:
– Նախատեսեք փրկարարական միջոցների պահուստներ (փրկարարական օղակ, փրկաբաճկոն եւ այլն):
– Անհրաժեշտության դեպքում կահույքը բարձրացրեք ջրի սպասվելիք մակարդակից բարձր:
– Թունավոր եւ վտանգավոր նյութերը տեղափոխեք ավելի ապահով տեղ:
– Ջրհեղեղի սպառնալիքի դեպքում անջատեք գազը, էլեկտրականությունը:
– Հետեւեք տարահանման եւ ապաստարանի վերաբերյալ տեղեկատվությանը եւ կառավարման մարմինների ցուցումներին:
– Իմացեք ձեր բնակավայրի ռելիեֆը եւ ջրհեղեղի սպառնալիքի դեպքում այնտեղից անվտանգ հեռանալու ճանապարհները:
– Եթե չեք հասցրել բնակավայրից հեռանալ, ապա տրանսպորտով կամ ոտքով բարձրացեք ձեր բնակավայրին մոտ գտնվող բարձրադիր վայրերը (բլուր, լեռ եւ այլն):
– Պատրաստի ունեցեք լուսային ազդանշանային սարքեր:
– Ամրացրեք այն ամենը, ինչ կարող է լողալ ջրի մեջ (կահույք եւ այլն):
Ի՞նչ անել ջրհեղեղի ժամանակ
– Մինչեւ կառավարման մարմինների համապատասխան ցուցումները մնացեք ապաստարաններում:
– Աղետի կապոցը թրջվելուց զերծ պահեք:
– Եթե տանն եք, ապա ոչ մի դեպքում մի օգտվեք կենցաղսպասարկման համակարգերից` երկրորդածին աղետներից խուսափելու համար:
– Մի փորձեք կտրել-անցնել ջրային հոսքը. 15 սմ խորության ջրի արագ հոսքը վտանգավոր է մարդու համար, իսկ 50 սմ-ը` անանցանելի սովորական մեքենաների համար:
– Ծանծաղ տեղերն անցնելիս հագեք ջրակայուն պինդ կոշիկներ եւ օգտվեք ձեռնափայտից:
– Եթե օգնության կարիք ունեք, ապա տվեք աղետի ազդանշան (խարույկ, բղավոց, կրակոց, դրոշներ, ազդանշան եւ այլն):
Ի՞նչ անել ջրհեղեղից հետո
Ուշադիր հետախուզեք Ձեր կացարանը`
– հիմքի ամբողջությունը.
– պատերի, պատուհանների եւ հատակի վիճակը.
– հաղորդակցության համակարգը.
– թունավոր օձերի հնարավոր առկայությունը.
– ստուգեք սննդի պիտանելիությունը, սննդամթերքը լվացեք եռացրած ջրով.
– խմելու ջուրն օգտագործեք սանիտարական ստուգումից կամ եռացնելուց հետո.
– մի օգտագործեք ջրում հայտնված սննդամթերքը.
– նախքան հաղորդակցության համակարգերից օգտվելը` ստուգեք դրանց վնասվածության աստիճանը.
– հաղորդակցության համակարգերի վերանորոգումը վստահեք մասնագետներին.
– վտանգավոր է մնալ այն տանը, որը վթարային է կամ վստահություն չի ներշնչում.
– առանց անհրաժեշտության մի մտեք ջրածածկ տարածքներ:
Սողանքներ
Սողանքները կամ այլ կերպ ասած` լոկալ երկրաշարժերը կարող են լինել մարդկանց գործունեության հետեւանք: Առանց նախնական մասնագիտական հետազոտության` ճեղքվում են սարեր ու բլուրներ, բացվում են ճանապարհներ ու կառուցվում շենքեր:
Սողանքը լեռնային ապարների սահող տեղաշարժն է լանջով, ծանրության ուժի ազդեցության տակ:
Ավելի ճշգրիտ սահմանման դեպքում կարելի է ասել, որ սողանքը լեռնալանջերի, գետահովիտների եւ արհեստական թեքությունների վրա զգալի չափերի ապարազանգվածի տեղաշարժն է (սահքը), որը կատարվում է (կատարվել է) ծանրության ուժի, ջրադինամիկ ճնշման, լանջի վրա արհեստական բեռնվածքի ավելացման (կառուցապատման), սեյսմիկ կամ տեխնածին ցնցումների (օրինակ` պայթյունների) եւ այլ ուժերի ազդեցությունից:
Ընդհանուր առմամբ սողանքը երկրաբանական վտանգավոր երեւույթ է երկրակեղեւի մակերեսային հատվածներում հողազանգվածների երբեմն երկարատեւ ու աստիճանաբար, երբեմն արագ տեղաշարժով, որն արտահայտվում է սարերի, բլուրների լանջերում, գետահովիտներում, ծովերի ու լճերի ափերին: Սողանքը զարգանում է հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնական կցորդում: Սողանքների առաջացման պատճառներն են` ջրով հագենալու հետեւանքով հողի բեռնվածության ավելացումը, փոսերի, իջվածքների ու մակերեսային շերտերի տակ ջրակայուն կավի առկայությունը, երկրաշարժից եւ ուժեղ պայթյուններից առաջացած ցնցումները:
Սողանքների սպառնալիքի նախանշանները
– տան դռներն ու պատուհանները դժվարությամբ են փակվում կամ սեղմված են
– տան պատերի ծեփերի վրա ի հայտ են գալիս նորանոր ճեղքեր
– հողի մակերեւույթին, մայթերին, ճանապարհներին հայտնվում են ճաքեր, որոնք աստիճանաբար լայնանում են
– լանջերի հիմքերի մոտ հողն ուռչում է
– հայտնվում են ստորգետնյա ջրերի նոր ելքեր
– ցանկապատերն ու ծառերը սկսում են ՙտեղաշարժվել՚
– հողամասում առաջանում են փոսեր
Ինչ անել իրական վտանգի դեպքում
– անհրաժեշտ պաշտոնական միջոցառումներ կազմակերպելու համար դիմել տեղական գործադիր մարմիններին
– նախատեսել մթերքի, հանդերձանքի, դեղորայքի վթարային պահուստներ
– չանտեսել ապաստարանների մասին տեղեկությունները եւ տարահանման վերաբերյալ գործադիր մարմինների կոնկրետ ցուցումները
– թույլ չտալ սողանքային վտանգի ուժեղացմանը նպաստող գործողություններ:
Կայծակ
Երկնային հրից լուսավորչի կանթեղի վառվելու պատմությունը բնավ էլ առասպել չի թվա, եթե այն բացատրենք սովորական կայծակի միջոցով:
Որոշ աթեիստներ հենց այդպես էլ վարվում են: Նման վարկածին դեմ չեն նաեւ որոշ թեիստներ, այն վերապահումով միայն, որ հրաշագործ կայծակը Բարձրյալի ուղարկած նշանն է:
Կայծակի հարվածից մարդու վրա առաջանում է կապույտ գույնի ծառի նման մի պատկեր: Եվ ինչքան էլ դա բացատրվի ենթամաշկային անոթների կաթվածով, միեւնույն է, շատ գայթակղիչ է սա՜ էլ դիտել որպես ի վերուստ հղում:
Մինչ կայծակին գիտական բացատրություն գտնելն, իհարկե, դժվար էր այն չվերագրել գերբնական ուժերին: Եվ ինչպես մյուս աղետ-արհավիրքները` կայծակն էլ է ընկալվել որպես Աստծո պատիժ կամ, առնվազն, նախազգուշացում, ու միայն չնչին բացառություններով, ինչպես Լուսավորչի կանթեղի դեպքում, որպես երկնային պարգեւ:
Իսկ մենք փորձենք կայծակին մոտենալ գիտական տեսանկյունից:
Կայծակը էլեկտրական լիցքերի պարպումն է, որը տեղի է ունենում տարանշան լիցքով ամպերի, կամ ամպի եւ երկրի մակերեւույթի միջեւ: Բնության մեջ առանձնանում է կայծակի երեք տիպ` գծային, ոչ գծային եւ գնդաձեւ:
Ամենատարածվածը գծայինն է, որն ուղղված է լինում ամպերից դեպի երկիր կամ հակառակը: Ի դեպ, ավելի վտանգավոր են երկրի մակերեսից դեպի երկինք ուղղված կայծակները, որոնք դիտվում են լեռնագագաթներին:
Խիստ վտանգավոր է հատկապես գնդաձեւ կայծակը: Այն իրենից ներկայացնում է գնդի կամ տանձի նման մի զանգված, որի տրամագիծը կարող է հասնել մի քանի մետրի: Հանդիպում է լեռնային բարձրադիր վայրերում` գծային կայծակից հետո: Ի տարբերություն մյուսների, որ տեւում են կես վայրկյանից էլ կարճ, գնդաձեւ կայծակները երկար կյանք ունեն` մեկ վայրկյանից մինչեւ մի քանի րոպե, բացի այս` սրանք տարածության մեջ շարժվում են բոլոր ուղղություններով:
Կայծակի վտանգավորությունը հասկանալու համար բերենք միայն մեկ բնութագրող մեծություն: Չափումները ցույց են տվել, որ կայծակի հոսանքի ուժը տատանվում է 20 հազարից մինչեւ 200 հազար ամպերի միջեւ, իսկ լարվածությունը բարձր է 50 միլիոն վոլտից:
Աշխարհում մեկ վայրկյանում տեղի է ունենում կածակի 100 պարպում: Մեկ ամպրոպի ժամանակ կարող է տեղի ունենալ 600-ից ավելի կայծակ:
Հայաստանում ամպրոպային երեւույթները թափ են առնում ապրիլին, երբ ամպրոպային օրերի թիվը կազմում է 3-6 օր: Մայիս-հունիս ամիսներին այն դառնում է 7-18, հետո` սկսում է նվազել, եւ հոկտեմբերին հասնում 1-3 օրվա:
Կայծակները հիմնական պատճառն են անտառային հրդեհների, նաեւ վտանգավոր են մարդկանց համար` հատկապես լեռնային եւ ջրային տարածքներում:
Աշխարհում տարեկան կայծակին զոհ է գնում 20 մարդ:
Ինչպես վարվել կայծակի ժամանակ
Եթե գտնվում եք բաց տարածքում` հարկավոր է շտապ գտնել հողակցված ապաստան: Այդպիսին կարող է ծառայել քարանձավը, սակայն չի կարելի կանգնել մուտքի մոտ: Անտառը նույնպես ապահով ծածկ է, սակայն չի օգնում մենավոր ծառը: Իսկ եթե պատսպարվելու ոչ մի հնար չկա` հարկավոր է նստել տեղանքի ամենացածր կետում: Հարկավոր է հեռու մնալ գետերից ու լճերից, չի կարելի լողալ կամ մնալ նավակում: Չի կարելի պատսպարվել խոտի դեզի մեջ:
Տանը եղած ժամանակ հարկավոր է փակել դռներն ու լուսամուտները, անջատել էլեկտրասարքավորումները, չօգտվել ջրի ծորակներից:
Կայծակներից պաշտպանվելու լավագույն միջոցը շանթարգելն է, որ տեղադրվում է շենքերի տանիքներից բարձր: Այն իր վրա է վերցնում կայծակի հիմնական հարվածը: Շանթարգելները հողակցված են լինում եւ ունենում են 10 օհմ սեփական դիմադրություն: Անտենաները նույնպես հարկավոր է անպայման հողակցել:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ կայծակնահար մարդու մեջ տեղի է ունենում մկանների կծկում, մասնավորապես` ստոծանու եւ սրտամկանի, ինչն էլ հարուցում է շնչառության եւ սրտամկանի կանգ: Ուղեղի վրա էլեկտրական հոսանքի ազդեցությունն արտահայտվում է գիտակցության կորստով:
Կայծակի հպման տեղում մարմնի վրա առաջանում է երրորդ կարգի այրվածք: Էլեկտրական հոսանքի ազդեցությունը ուժեղանում է թաց կոշիկների եւ շորերի պատճառով, որոնք էլեկտրականության բարձր հաղորդիչ են: Կայծակի հարվածից մարդը հաճախ հայտնվում է կլինիկական մահվան վիճակում, ուստի անհրաժեշտ է անհապաղ սկսել տուժածի վերակենդանացումը: Եթե արհեստական շնչառությունը ուշքի է բերում նրան, հարկավոր է խմեցնել մեծ քանակությամբ հեղուկ (ալկոհոլը եւ սուրճն արգելվում է): Այրվածքները պետք է մշակել ինչպես սովորական ջերմային այրվածքների դեպքում: Շանթահարին անհրաժեշտ է մերկացնել, գլուխը ողողել սառը ջրով, մարմինը փաթաթել թաց եւ սառը սավանով, անհրաժեշտության դեպքում կիրառել արհեստական շնչառություն, հնարավորության դեպքում` արագ բժիշկ կանչել:
Ինչ վերաբերում է տուժածին հողով ծածկելու հին հեքիմական մեթոդին, այն անիմաստ է եւ վնասակար` ժամանակի ավելորդ կորստի պատճառով:
Եվա Այվազյան 💗👸 